Inclusie in de praktijk

Een zorgzame school

Een zorgzame school met een thuisgevoel, dat is GO! Basisschool GoBiLijn. Directrice Tilly Cops en haar team geven voorrang aan kwalitatief onderwijs voor alle kinderen. Voor elk van de 237 leerlingen creëren 25 leerkrachten een krachtige leeromgeving, waarin het kind en zijn specifieke noden centraal staan. De school zet, ongeacht labels, sterk in op elk kind. Inclusief onderwijs is voor de school dan ook geen opgave, maar een evident onderdeel van de werkwijze.

Tilly Cops en haar team lichten toe.

Wat betekent inclusief onderwijs voor jullie school?

"We spreken liever van een zorgzame dan van een inclusieve school. Binnen onze leeromgeving creëren we een optimaal klimaat voor elke leerling én elke leerkracht. Goed onderwijs voor alle leerlingen, maar ook aandacht voor onze leerkrachten. Bij elke inclusie beroepen we ons niet op de draagkracht, maar brengen we de onderwijsbehoeften van de leerling in kaart. Dan wegen we af op welke manier we een meerwaarde kunnen zijn voor het kind."

Een zorgzame school krijgt wel eens te maken met vooroordelen. Wat is jullie visie daarop?

"We profileren ons als een zorgzame school, maar dat betekent niet dat we de lat lager leggen. Voor elk kind willen we de eindtermen bereiken. We stimuleren de sterke leerlingen en ondersteunen de zwakkere kinderen. Het doorzettingsvermogen van onze leerkrachten maakt daarin het verschil. We bekijken de volledige context van kind en gaan op zoek naar wat wij voor het kind kunnen betekenen. Omdat we vinden dat elk kind een individuele aanpak nodig heeft.

Wat is het geheim van jullie zorgbeleid?

"Vooral de inzet en het enthousiasme van een sterk team. Elk van onze leraren is doordrongen van onze zorgzame visie. Er heerst  in onze school ook een open cultuur, wat maakt dat we graag van mekaar leren. We investeren bovendien in opleiding en profes-
sionalisering van ons personeel.

Daarnaast hanteren we een consequente overlegstructuur. Wekelijks bespreekt het zorgteam met elke leraar de noden van de leerlingen én die van de leraar zelf. Ook met het CLB overleggen we wekelijks. Die structurele overlegmomenten vragen een investering, maar zijn noodzakelijk om goed onderwijs te bieden.

Ons zorgbeleid stellen we continu in vraag. Daar blijven we aan sleutelen en dat beschouwen we als één van onze sterktes."

Hoe zijn jullie aan de slag gegaan?

"Tijdens onze overlegmomenten gingen we op zoek naar de beste methodieken. Ideeën werden geïmplementeerd, bijgestuurd, ver-
anderd en soms afgevoerd. Totdat we de juiste aanpak gevonden hadden. Daarnaast focussen we in ons zorgbeleid op handelings-
gericht werken en bieden we de leerkrachten maximale ondersteuning. Het is immers belangrijk dat een leerkracht ervaart dat een bepaalde methodiek werkt."

Kan u een concreet voorbeeld geven van een succesvolle methodiek?

"Dankzij het ADI-model kunnen we over de hele lijn differentiëren. De sterke leerlingen krijgen extra uitdaging. De gemiddelde tot zwakkere kinderen ondersteunen we op hun niveau. Met het ADI-model kunnen we de aanpak afstemmen op de onderwijsbehoefte van het kind. In de klas starten we met een introductie- en instructiefase omtrent een bepaald onderwerp.

Aan de hand van toetsing, observaties of feedback van de kinderen zelf, delen we de klas in groepen in. De zwakkere leerlingen krijgen verlengde instructie of begeleiden we met aangepaste hulpmiddelen. De sterke leerlingen werken zelfstandig verder en krijgen feedback. We gebruiken daarnaast ook coöperatieve werkvormen om hen van mekaar te laten leren."

Hoe betrekken jullie ouders in het proces?

"Van meet af aan staan zij centraal in de begeleiding van hun kind. We spelen ook altijd kort op de bal. Daarin verbloemen we de situatie niet, maar hebben we ook aandacht voor de positieve punten. Als we maatregelen nemen om een kind te ondersteunen, bespreken we dat met het kind én met de ouders."

Wat willen jullie andere scholen meegeven?

"Dat inclusief onderwijs een meerwaarde is. Een school is een reflectie van de maatschappij, waarin kinderen leren omgaan met diversiteit. In die context kijken we ook verder dan de courante reken –en taalkwaliteiten. We gaan bewust op zoek naar talenten bij elk kind. Iedereen moet zich goed voelen in onze school."

"We adviseren om vooral te werken aan een concreet plan. Waar sta je als zorgzame school en waar wil je naartoe? Stuur dat plan regelmatig bij, evalueer en wees niet bang om van koers te veranderen. Investeer ook in een multidisciplinair (zorg)team. Kijk daarnaast ook eens over je schoolmuren. Samenwerken met externen en andere scholen kan andere inzichten geven en inspiratie bieden."

Een MAXimaal zorgklimaat

In GO! atheneum Merksem (MXM) geeft directeur Roel Buisseret, samen met zijn team, een eigentijdse invulling aan het school-
gegeven met een positieve blik op leerlingen en hun talenten. De lat ligt hoog, maar zorg op maat en extra begeleiding vormen een logisch onderdeel van de aanpak. Het M-decreet betekent dan ook geen grote verandering voor de school. "We willen élke leerling, met zijn sterktes en zwaktes, naar een hoger niveau tillen.” Een positieve visie op inclusief onderwijs.

Wat betekent inclusief onderwijs voor jullie school?

"Inclusief is een nogal rare term. Een school is een verlengstuk of zelfs een voorloper van de maatschappij, waaraan iedereen kan deelnemen. We ondernemen zoveel mogelijk om onze school voor elke leerling toegankelijk te maken. Uiteraard moeten die ingrepen haalbaar zijn. Een goede voorbereiding en een betrokken team staan daarin centraal, maar ook aandacht voor de draagkracht en professionalisering. Inclusief onderwijs is een logisch gevolg van goed onderwijs. Als school moet je dat durven aanpakken."

Wat verandert er voor jullie met het M-Decreet?

"Aan onze intentie alvast niets. Voor elke inclusie stellen we alles in het werk om die zo goed mogelijk te laten verlopen. Alleen zien we dat er nood is aan het ontwikkelen van algemene competenties van leerkrachten. Het M-decreet vraagt een grotere draagkracht. We zetten als school in op het professionaliseren van ons personeel, zowel intern als extern. Dankzij opleidingen en GO! nascholingen leren we hen omgaan met problematieken. Hopelijk zal de overheid dit aspect ook voldoende ondersteunen."

Kan u het zorgprincipe op uw school toelichten?

"Doorheen de jaren bouwden we met het leerkrachtenteam, de zorgcel en het CLB een sterke visie uit, waarbij we kort op de bal spelen. De basis van ons succes leggen we daarnaast ook bij de leerlingen zelf. We vragen veel engagement, maar geven ook veel terug. De leerlingen kunnen rekenen op betrokken leraren die hen actief inschakelen én ervoor zorgen dat ze de leerstof beter verwerken."

Welke methodiek passen jullie concreet toe?

"We ontwikkelden de MAX-methode om het leereffect te MAXimaliseren. Op de eerste plaats ligt de focus op didactiek. Onze manier van lesgeven is aangepast aan de graad van de leerlingen. Het tweede aandachtspunt is zorg. Daarin staat leerling- en leerbegeleiding centraal. De leraar rekent op de hulp van de zorgcel en het CLB, maar blijft zelf de cruciale factor in de ondersteuning. Met elke leerling willen we blijven werken tot aan de meet, al is die meet voor iedereen verschillend. Daarom individualiseren we onze tijdsgebonden zorgaanpak die gebaseerd is op handelingsgericht werken. Goed lesgeven blijft cruciaal, wat ook preventief werkt. We wachten niet totdat er een probleem is.”

Hoe gaat een leerkracht concreet aan de slag in de klas?

"Elke klas heeft wekelijks een MAX-blok van 3 uur, waarbij de leraar focust op coöperatieve leervormen. In kleine groepjes heeft elke leerling zijn inbreng en wordt er in team op een gestructureerde manier gewerkt rond een thema. Daarnaast werken we op maat van elke leerling in de i-klas (i= inspanningen). De leerlingen werken onder toezicht hun achterstand zelfstandig bij gedurende een bepaalde periode. De leerkracht geeft achteraf feedback."

Hoe uit zich dat in resultaten?

"Dankzij de MAX-methode evolueerden we van een school met zwakke leerresultaten naar een school met aanzienlijk minder C-attesten, zonder aan kwaliteit in te boeten. Daarnaast stellen we de geijkte evaluatiemethodes in vraag en durven we ze aanpassen. Zo is er bijvoorbeeld in het vierde jaar STW geen examen Nederlands meer, maar werken de leerlingen samen aan de schoolkrant. Iedereen wordt beoordeeld op een individueel onderdeel en op het eindresultaat. De leerlingen zijn gemotiveerder en ontwikkelen ook andere vaardigheden."

Waar en hoe werden jullie geïnspireerd?

"Het begon allemaal met Samen tot aan de meet, een lerend netwerk van scholen dat het aantal zittenblijvers wil doen dalen. Zo kwamen we in contact met een Zweedse school, die ons op een aantal vlakken inspireerde. Ook in het GO! vonden we veel inspirerende voorbeelden. We nemen regelmatig deel aan allerlei inspiratiemomenten. Uiteraard kan je niet alles klakkeloos overnemen, maar vertaal je dat naar je eigen school en je eigen regio."

Hoe pakken jullie het contact met ouders van zorgkinderen aan?

"We focussen op persoonlijk contact, via telefoon of gesprekken op school. Bij elk contact hebben we, naast de zorg, ook aandacht voor de positieve aspecten. We houden de ouders om de twee weken op de hoogte, ook als we enkel goed nieuws te melden hebben. Dat appreciëren de ouders."

Het GO! CLB Antwerpen telt maar liefst 30 medewerkers die, in multidisciplinaire teams, bijna 11000 Antwerpse leerlingen begeleiden. Het welzijn van de leerling en het ontwikkelen van kennis en vaardigheden vormen daarbij de basis van hun visie.

Preventieve basiszorg, maar ook - en vooral - verhoogde zorg winnen met de komst van het M-Decreet aan belang. Hilde Van Loock, CLB-directeur, juicht de nieuwe richtlijn toe: "Zorg voor elke leerling is een gedeelde verantwoordelijkheid en een maatschappelijke plicht. Dankzij het M-decreet krijgen handelingsgericht werken en het zorgcontinuüm een decretale plaats."

Geen grote ommezwaai

In haar vraaggestuurde, maar ook schoolondersteunende rol wil het CLB elke leerling maximale kansen bieden. Hilde Van Loock: "Enerzijds werken we op vraag van leraren, leerlingen of ouders. Anderzijds ondersteunen we scholen. We zijn dan bv. aanwezig op het overleg van de cel leerlingenbegeleiding. Daar gaan we in op de individuele vragen en denken we mee over zorgalternatieven die de school aan de leerlingen kan bieden. Zo staat het CLB vaak mee aan de wieg van een uitgebouwd zorgbeleid op school."

De komst van het M-Decreet betekent voor het CLB geen grote ommezwaai: "Ondersteuning in school en op maat van de leerling is voor ons de gangbare werkwijze. In onze scholengroep wordt er al in verschillende scholen zeer inclusief gewerkt. Daarbij hebben we ook oog voor de diversiteit in de grootstad. Elke leerling willen we benaderen in zijn authenticiteit, opdat hij zich maximaal kan ontplooien. Zo hanteren we al jaren de 'faire diagnostiek', een zorgzame en kwaliteitsvolle diagnostiek die we gebruiken bij allochtone en kansarme leerlingen."

Voorbereiding en middelen

Sinds vorig schooljaar komt het CLB samen met coördinerend directeurs basisonderwijs en secundair onderwijs en de pedagogische begeleiding om de implementatie voor te bereiden. "We hebben een timing opgesteld om iedereen mee op de kar te krijgen: schooldirecties, zorgcoördinatoren en leerlingenbegeleiders", aldus Hilde Van Loock.

Het is nu essentieel om de leerkracht in de klas goed voor te bereiden. Daar ziet Hilde Van Loock nog opportuniteiten: "Het is heel belangrijk dat scholen en CLB dit samen aanpakken." Daarnaast benadrukt het CLB dat er nog heel wat werk aan de winkel is: "Het M-decreet vraagt meer en intensievere professionalisering. Dit vraagt tijd en middelen. Anderzijds moeten we ook een goed zicht krijgen op de leerplannen en de eindtermen, zodat we samen een goed handlingsplan kunnen opmaken. Enkel op die manier kunnen we de onderwijsbehoeften detecteren en benoemen."