Dalend lerarentekort maskeert grote bezorgdheid

Uit een bevraging van het GO! bij zijn basis- en secundaire scholen blijkt dat het aantal niet-ingevulde betrekkingen daalt. In vergelijking met vorig jaar zijn er evenveel scholen die aangeven dat niet alle vacatures ingevuld zijn, maar het aantal uren dat niet ingevuld is, neemt af. De 514 scholen die aan de bevraging deelnamen, melden samen 407 voltijdse openstaande betrekkingen. Daarvan zijn het merendeel jobs voor leerkrachten: 303 voltijdse equivalenten. Het tekort daalde met 28 procent ten opzichte van vorig jaar. “Hoewel dit hoopgevend lijkt, blijft de realiteit zeer zorgwekkend”, waarschuwt afgevaardigd bestuurder Koen Pelleriaux. “Scholen zetten alle middelen in die ze ter beschikking hebben, maar langetermijnoplossingen blijven uit.”

Lapmiddelen bieden soelaas, maar geen langetermijnoplossing

Midden september bevroeg het GO! zijn scholen uit het basis- en secundair onderwijs. 514 van de 722 scholen vulden die bevraging in. In totaal telden deze scholen 407 voltijdse openstaande betrekkingen. De meeste vacatures zijn er voor de job van leraar: in totaal 303 voltijdse lesopdrachten. Op basis van deze telling schat het GO! het totale lerarentekort voor alle GO! scholen in Vlaanderen en Brussel op 425 voltijdse opdrachten.

Dat zijn er aanzienlijk minder dan vorig jaar. Globaal genomen nam het tekort af met 28 procent, maar er is een groot verschil naargelang het onderwijsniveau. Het aantal niet-ingevulde opdrachten daalt sterker in het basisonderwijs (-40 procent) dan in het secundair onderwijs (-14 procent). "We zien een positieve evolutie en dat is hoopgevend. Het lijkt erop dat de maatregelen, met name de soepelere vervangingen en betere voorwaarden voor zijinstromers, ietwat soelaas bieden. En de aanhoudende media-aandacht voor het lerarenberoep heeft wellicht ook effect”, legt afgevaardigd bestuurder Koen Pelleriaux uit. “Maar over een aantal onderliggende signalen maken we ons ernstig zorgen. We vrezen dat de daling in het aantal niet-ingevulde opdrachten de echte omvang van het tekort versluiert, omdat heel veel scholen aangeven dat ze de opdrachten invullen door collega’s overuren te laten presteren, door zorgleraren voor de klas te zetten, door mensen in te zetten zonder pedagogisch diploma. De cijfers geven dus een onderschatting van het werkelijke probleem. De gaten worden opgevuld, maar niet op een duurzame manier. En de onderwijskwaliteit lijdt daaronder.”

Schooldirecties trekken in de bevraging aan de alarmbel. Schoolteams plooien zich dubbel om de lessen voor hun leerlingen te kunnen garanderen. Maar een langetermijnoplossing is dit niet. Een greep uit de commentaren van directeurs:

"Heel wat mensen worden ingezet zonder pedagogisch diploma. De kleuterklassen worden steeds vaker opgevangen door kinderverzorgsters. We puzzelen altijd om de gaten te vullen maar we boeten steeds in aan kwaliteit. Het werkelijke tekort is groter dan wat nu op papier gezet wordt."
"Teamleden moesten zich heel flexibel opstellen om de kinderen toch les te kunnen geven. Dat zette extra druk op team. Want iedereen wil de kinderen opvangen en lesgeven."
"Directie en zorgcoördinator vangen mee het lerarentekort op en staan mee voor de klas."
"We hebben geen tekort, maar binnen ons gewoon basisonderwijs wel een ingevulde vacature door een master psychologie, een leerkracht in opleiding en een kleuteronderwijzer die godsdienst geeft.”
"Het lerarentekort had inderdaad een grote impact op de schoolorganisatie. Uiteindelijk waren we genoodzaakt om te zoeken naar oplossingen en creatieve mogelijkheden. Leerkrachten uit ons eigen team presteerden één of meerdere uren bovenop hun pakket."
"Meestal intern kunnen opvangen met SES/zorg-leerkrachten."
"Er zijn momenteel een tiental mensen zonder correct diploma in functie."
"De impact van het lerarentekort bemoeilijkt de schoolorganisatie en heeft zeker een impact op het leerproces van de leerlingen, omdat de extra zorgondersteuning op de klasvloer weggevallen is. Er is ook geen buffer meer om afwezigheden van leerkrachten op te vangen, hetgeen een extra belasting is voor het aanwezige personeel."

Toenemende druk op schoolteams

Het lerarentekort zal doorheen het schooljaar nog aanzienlijk stijgen. Bij de start van het schooljaar, het tijdstip van de bevraging, is de situatie het gunstigst. Doorheen het schooljaar 2022-2023 zag het GO! het aantal openstaande uren tussen september en maart toenemen met 67 procent. Het GO! vreest dat door het lerarentekort ook het tekort aan schooldirecteurs zal toenemen. “Schooldirecteur is al een knelpuntberoep door de hoge werkdruk”, verklaart Pelleriaux. “Het tekort aan leraren drijft de druk op onze directeurs nog verder op. Zij nemen vaak lessen of andere taken over, maar moeten daarnaast ook nog eens extra tijd steken in werving, selectie en aanvangsbegeleiding.”

“Het siert onze schoolteams dat ze hun leerlingen niet loslaten. Maar nog lang met crisismanagement moeten bezig zijn, kan en mag niet”, benadrukt Pelleriaux. Het GO! neemt zelf maatregelen om het lerarenberoep aantrekkelijker te maken, maar vraagt ook extra inspanningen van de Vlaamse Regering. “We blijven hameren op de noodzaak van een moderner en aantrekkelijker lerarenstatuut. De regelgeving moet anders, zodat onze scholen en instellingen een duurzaam hr-beleid kunnen voeren. Enkel zo kan de onderwijskwaliteit weer omhoog.”