GO! freinetbasisschool De Telescoop in hartje Laken evolueert sinds twee jaar weg van het klassieke onderwijs. Geleidelijk aan zet ze in op gepersonaliseerd samen leren waarbij leerkrachten en leerlingen van en met elkaar leren. Een succesverhaal dat de komende jaren wordt uitgebreid.
Gesticht in 2014 is GO! freinetbasisschool De Telescoop een relatief jonge school met een zeer uiteenlopende leerlingenpopulatie. 30 tot 40 procent van de leerlingen leeft thuis in armoede en 85 procent is anderstalig. “Dat zijn zaken waarmee je als school onvermijdelijk rekening moet houden als je jezelf tot doel stelt om zoveel mogelijk leerlingen zo ver mogelijk te brengen. Heel concreet hebben wij onszelf uitgedaagd om 80 procent van onze leerlingen gemiddeld acht op tien te doen behalen. Ja, dat is een vrij hoge grens, maar als school kun je niet anders dan ambitieus zijn”, zegt directeur Rob Huijghe. “In onze zoektocht naar de werkwijze om dat doel te bereiken was onze keuze snel gemaakt: afstappen van het klassieke onderwijs. Geen lesuren van vijftig minuten meer, geen leerkrachten die voor de klas staan te oreren, geen hokjesdenken. We bekijken voor ieder kind wat zijn of haar noden zijn en gaan daar heel specifiek op werken. Alleen zo kun je in korte tijd maximale leerwinst boeken.”
De Telescoop startte met gepersonaliseerd samen leren voor de vakken Nederlands en wiskunde vanaf de derde kleuterklas. Volgend jaar komt daar wereldoriëntatie (WO) en sport bij. Volgens Rob begint alles met een geëngageerd leerkrachtenteam. “Gepersonaliseerd samen leren vereist leerkrachten die bereid zijn om veel van elkaar te leren, die elkaar feedback geven, die zich durven openstellen en de structuur die ze al jaar en dag gewend zijn los te laten. Vanuit deze visie op leren vorm je samen met je collega’s een professionele leergemeenschap. Enkel als je samenwerkt, word je sterker en krachtiger. Onderwijs is voor mij dan ook de enige plaats waar één plus één gelijk is aan drie. Gepersonaliseerd samen leren is heel sterk doelgericht onderwijs. Leerkrachten moeten op elk moment van de dag weten waarmee hun leerlingen bezig zijn. Dat klinkt misschien evident, maar dat is het zeker niet. Vaak gebruiken leerkrachten handboeken die ze als een toneelstukje aflezen en op het einde van de les weten ze niet aan welk leerdoel ze gewerkt hebben. Dan is het moeilijk om te beoordelen of de kinderen al dan niet vooruitgang boeken op het stukje dat ze moeten leren. De laatste twee jaar hebben wij heel hard ingezet om dat wat-, hoe- en waarom-verhaal helder te krijgen.”
— Rob Huijghe, directeur GO! freinetschool De Telescoop Laken
Waar in het klassieke onderwijs de leerkracht voor de klas staat en de kinderen na instructie dezelfde oefeningen maken, is dat bij De Telescoop niet langer het geval. Er wordt per kind gekeken naar zijn of haar leernoden en vervolgens een aangepast leerplan opgesteld. Rob: “Sommige kinderen gaan meteen alleen aan de slag, anderen werken in groepjes en nog anderen hebben extra uitleg van de leerkracht nodig. Sommige kinderen die sterk zijn in wiskunde bijvoorbeeld, hebben slechts twee oefeningen nodig om iets onder de knie te krijgen en zijn op tien minuten rond. Dan is het belachelijk om hen daarop verder te laten werken. Veronderstel dat het om anderstalige nieuwkomers gaat die baat hebben bij wat extra Nederlands, dan kunnen ze de vrijgekomen tijd besteden aan begrijpend lezen bijvoorbeeld.”
Weten waarmee je bezig bent is cruciaal voor het succes van de leermethode, net als een ver doorgedreven analyse van de data. Rob: “Elk lesonderdeel dat we geven, monitoren we. Voor alle kinderen, van de derde kleuterklas tot en met het derde leerjaar, heb ik in één muisklik het overzicht van hun vorderingen per leerdoel voor wiskunde en Nederlands. Die data hebben we nodig om kinderen zeer fijnmazig bij te werken. Ik geef een voorbeeld. In januari merkten we dat de kinderen van het eerste leerjaar niet bijster goed scoorden op letterherkenning. Om dat probleem aan te pakken, deelden we hen op in kleine leesgroepjes, per werkpunt. Dus; alle kinderen die problemen hadden met een bepaalde tweeklank zaten samen, kinderen die moeilijkheden hadden met het verschil tussen ‘b’ en ‘p’ zaten samen... Elk groepje kreeg een leerkracht toegewezen die gedurende twee weken heel intensief met hen op dat probleem werkte. Wat bleek? Bij de hertoetsing achteraf haalden de kinderen gigantisch goede resultaten! Ook hun motivatie steeg zienderogen, want iets wat ze twee weken geleden nog niet kenden, lukte nu ineens wél. Het is een gigantisch leuke manier van werken, maar ze vraagt wel veel flexibiliteit. Flexibiliteit die je niet bereikt in zes lesuren van vijftig minuten waarin iedereen dezelfde oefeningen maakt. Door zo gericht met kinderen op bepaalde doelen te werken, bereik je in heel weinig tijd fenomenale resultaten. Dat is het leren van de toekomst.”
Vandaag draait gepersonaliseerd samen leren binnen De Telescoop vooral rond maximale motivatie en maximale leerwinst. Vanaf volgend jaar zal de school extra inzetten op het aanleren van executieve vaardigheden. Rob: “Een van de belangrijkste zaken in het leerproces is dat kinderen uiteindelijk het leerproces in eigen handen nemen. We werken volgens het GRIMM-instructiemodel waarbij de leerkracht geleidelijk, stap voor stap de verantwoordelijkheid van de les bij de leerling legt. Kinderen moeten beseffen dat zij een belangrijke partner zijn in het leerproces, dat het grotendeels van hen afhangt of ze er al dan niet zullen geraken. Op die zelfstandigheid gaan we volgend jaar hard inzetten want kinderen hebben die zelfsturende vaardigheden nodig om samen aan de slag te gaan.”
Marilyn Defraine staat al 22 jaar in het onderwijs en is sinds twee jaar zorgondersteuner in De Telescoop. Haar specialiteit is wiskunde, maar door haar jarenlange ervaring springt ze bij in alle klassen en alle lessen. Marilyn is heel positief over de nieuwe aanpak van de school: “Wij zijn een schoolvoorbeeld van teamteaching. Wij halen geen kindjes apart uit de klas, maar werken samen in de klas. Ook in de leraarskamer praten we elkaar steeds bij over wat er gebeurt in de klas. Die veiligheid en openheid is hier wel. Wij hebben een schoolcultuur van samenwerken met de leerlingen als centraal punt. Elke leerkracht wil zo veel mogelijk leerwinst behalen en wanneer iemand daarbij vastloopt dan staat er een collega paraat. Dat is een van onze sterktes en ook de reden waarom onze aanpak zo goed werkt.”
LIST, wat staat voor Lezen IS Top, is een project dat kinderen wil stimuleren tot lezen door hen boeken te laten kiezen die passen bij hun niveau. Het programma past perfect binnen gepersonaliseerd samen leren. Marilyn: “Elke lesdag starten wij met veertig minuutjes lezen. Zodra de ochtendbel rinkelt, gaan de kinderen naar hun leesgroepje op basis van hun AVI-niveau. Het is dus perfect mogelijk dat een kind uit het tweede leerjaar samenzit met een kind uit het vijfde leerjaar. Afhankelijk van hun niveau lezen ze in stilte, per twee of onder begeleiding van de leerkracht.
Elke LIST-les start met een voorleesmoment en een paar keer per week verwerkt de leerkracht daar een miniles in. Dat gaat over hoe je een boek kiest, wat de schrijver met het boek wil vertellen, wie het hoofdpersonage is... Tijdens het lezen lopen de leerkrachten rond en voeren ze korte leesgesprekken met de kinderen en checken ze of ze de miniles begrepen hebben. Afsluiten gebeurt gezamenlijk met een gesprek, boekreclame of zelfevaluatie. Die sociale context is zeer belangrijk binnen gepersonaliseerd samen leren. We geven een stevige doelgerichte instructie en vanaf dan is het aan de kinderen om samen kennis te construeren. Het is aan hen om verbanden te leggen, oplossingen te zoeken voor problemen waarop ze botsen, etc.”
— Marilyn Defraine, zorgondersteuner GO! freinetschool De Telescoop Laken
De Telescoop hanteert in het eerste en tweede leerjaar voor wiskunde het ijsbergmodel waarbij een effectieve instructie (goed lesgeven) aan doelgerichte zorg wordt gekoppeld. Marilyn: “Leuk aan dat model is dat we de autonomie van de kinderen gradueel opbouwen terwijl de autonomie van de leerkrachten tegelijk afneemt. Eens de kinderen per twee met de instructie aan de slag gaan, lopen de leerkrachten rond in de klas en observeren ze wie er goed en minder goed mee weg is. De kindjes die zelfstandig kunnen werken gaan in de volgende fase alleen aan de slag, de andere komen aan de verlengde instructietafel en krijgen een extra instructie. Zo hebben we vier lessen rekenen per week in het eerste en tweede leerjaar. Daaraan gekoppeld hebben we ook nog eens vier momenten leerplein waar de kinderen gaan automatiseren wat ze geleerd hebben. Ze werken op hun eigen niveau, maar mogen wel elkaar helpen en versterken. Sinds kort gebruiken we daarbij ook tablets. Dat is een zegen want de tijd die kinderen zelfstandig op de tablet werken, kan de leerkracht gebruiken om met andere kinderen in kleine groepjes te werken. Dankzij BookWidgets kunnen we snel hun resultaten analyseren en meteen hun oefeningen voor de volgende dag bijsturen. De kinderen kunnen ook zelf checken hoeveel en welke fouten ze maakten en zo leren waarom ze die gemaakt hebben.”
Salman en Arthur zijn klasgenootjes in het derde leerjaar en gaan beiden graag naar school. Salman vindt de lessen ‘Ik verken de wereld’ het leukst: “Elke dinsdag hebben we de hele namiddag zelfstandig werk. Dan mogen we allerlei dingen onderzoeken die we zelf interessant vinden. Zo had iemand onlangs een spin gevonden en meegebracht naar de klas. Ik wou graag weten of spinnen kunnen overleven in de sneeuw en dus hebben we dat getest. En nee hoor, spinnen gaan niet dood in de sneeuw.”
— Salman, 3e leerjaar GO! freinetschool De Telescoop Laken
Arthur vindt dan weer de lessen leerplein het leukst. “Ik vind het tof dat we met de iPad mogen werken. Sommige oefeningen zijn op tijd, andere niet. En als je klaar bent mag je zelf je fouten nakijken zodat we die geen tweede keer meer maken. Wanneer ik klaar ben met de oefeningen krijg ik héél moeilijke raadsels. Die probeer ik samen op te lossen met een compagnon. Dan moeten we echt serieus ons brein breken. Dat is leuk, want soms weet ik iets en soms weet mijn compagnon iets.”
— Arthur, 3e leerjaar GO! freinetschool De Telescoop Laken
Gepersonaliseerd samen leren heeft een centrale plaats in het Strategisch Plan GO!2030. De poolstervisie luidt immers: het GO! wordt dé favoriete leergemeenschap, voor iedereen gepersonaliseerd, spiegel en bouwsteen van de samenleving. Het is ons pedagogisch-didactische antwoord op de uitdagingen die de 21e eeuw aan ons onderwijs stelt.
Gepersonaliseerd samen leren betekent voor het GO! dat we met élke leerling maximaal rendement beogen op het vlak van leervermogen, leerwinst en leermotivatie. Dat verwezenlijken we met doelgerichte differentiatie én het systematisch aanleren van zelfsturende vaardigheden. Bovendien vindt het leren altijd plaats in een sociale context. Leraren en leerlingen leren van en met elkaar en sturen in toenemende mate samen het leerproces aan.
.