Inclusie

Even terugblikken

Sinds 1 september 2015 is het M-decreet in voege in Vlaanderen. De M staat voor ‘maatregelen voor leerlingen met een specifieke onderwijsbehoefte’. Met het M-decreet brengt Vlaanderen in praktijk wat het al in 2009 beloofde, toen het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap mee goedkeurde. Dat verdrag bepaalt dat mensen met een handicap recht hebben op een goed leven en op volwaardige deelname aan de maatschappij, én dus ook aan het onderwijs.

Het regeerakkoord van de Vlaamse Regering zal in de regeerperiode 2019 – 2024 nieuwe stappen zetten om het onderwijs inclusiever te maken. Het M-decreet zal worden vervangen door een begeleidingsdecreet voor kinderen met zorgnoden én hun leerkrachten. Daarmee wil de Vlaamse Overheid een pragmatische en realistische invulling geven aan de begeleiding van kinderen met zorgnoden.

Wat zegt de Vlaamse overheid?

Via het M-decreet moeten meer leerlingen met een beperking een plaats in het gewoon onderwijs krijgen. Ze krijgen het recht op redelijke aanpassingen om in een gewone school gewoon onderwijs te kunnen volgen. Door het M-decreet wordt inclusief onderwijs de regel, buitengewoon onderwijs de uitzondering. Vóór de invoering van het M-decreet werden steeds meer leerlingen naar het buitengewoon onderwijs doorverwezen. De jongste tien jaar steeg hun aantal met twaalf procent. Sinds de goedkeuring van het M-decreet is het aantal leerlingen in het buitengewoon onderwijs voor het eerst sinds lang gedaald.

Het M-decreet is in het leven geroepen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Dit zijn leerlingen met  langdurige en belangrijke participatiebehoeften die zich opdringen door een samenspel van:

• een of meer functiebeperkingen;
• beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten;
• persoonlijke en externe factoren.

Tot nu toe werden zulke leerlingen vanuit een medisch-deficit model bekeken, met als doel gezondheidsproblemen te benoemen. Daardoor worden leerlingen te eng benaderd, met name vanuit één (negatief) perspectief. Een leerling heeft zelf weinig impact op het feit of zijn beperking hem of haar in een handicapsituatie brengt. De leerling kan zichzelf moeilijk aanpassen, maar de school kan wel proberen de context te veranderen door leerbarrières weg te werken.

Het M-decreet in het kort

Het M-decreet geldt zowel voor het gewoon als buitengewoon onderwijs. De grootste verandering voor het gewoon onderwijs is het recht op redelijke aanpassingen. Het leerkrachtenteam moet veel gerichter nadenken over remediëring, differentiatie, het inzetten van hulpmiddelen en het meer op maat maken van het curriculum. Het moet ook overleggen met leerlingen met een beperking en hun ouders, en intensiever samenwerken met het CLB. Toch volgen nu al leerlingen met dezelfde kenmerken les in gewone scholen. Ze worden daarbij ze ondersteund via ReDiCoDi-maatregelen of het ondersteuningsnetwerk (de vroegere GON of ION begeleiding). De leerkrachtenteams worden uitgedaagd om te differentiëren, maar ook dat is eigenlijk niet nieuw; het zou tot de basisvaardigheden van elke leerkracht moeten behoren.

Leerlingen kunnen enkel nog naar het buitengewoon onderwijs worden doorverwezen op basis van een verslag van het CLB. Dat zal eerst nagaan of de gewone school eerst alle mogelijke (en redelijke) maatregelen heeft getroffen.

Het M-decreet steunt op twee belangrijke pijlers waar het GO! al langer op inzet: het zorgcontinuüm en de principes van het handelingsgericht werken.
Diversiteit is een normale zaak. Leerlingen verschillen van elkaar, ook qua onderwijs- en opvoedingsbehoeften. Daarom is het participatieprobleem binnen de lessen niet enkel een persoonlijk probleem van de leerling. Het ontstaat als de klas- en schoolcontext en de specifieke onderwijs- en opvoedingsbehoeften van de leerling niet op elkaar aansluiten. Door preventief op het hiaat tussen aanbod en onderwijsbehoeften van de leerling in te spelen, wil het M-decreet dit probleem voorkomen.

Het zorgcontinuüm is de rode draad in dit verhaal. Daarin onderscheiden we vier fasen. Schematisch vult het GO! het continuüm zo in:

De basis van de driehoek van het zorgcontinuüm is de onderwijsomgeving die op de onderwijs- en opvoedingsbehoeften van alle leerlingen is afgestemd. Naarmate de driehoek smaller wordt, zijn de aanpassingen meer geënt op een kleinere groep leerlingen met meer specifieke onderwijs- en opvoedingsbehoeften. Het aantal leerlingen waarvoor de school naar een hogere fase overstapt, wordt voor elke fase kleiner. De breedte van de fase geeft met andere woorden het aantal leerlingen weer voor wie de school die fase bereikt. Naarmate de school in hogere fasen van het zorgcontinuüm maatregelen neemt, wordt het kind meer op maat en in een apart traject begeleid. In het zorgcontinuüm zijn de ReDiCoDi-maatregelen geïntegreerd. ReDiCoDi staat voor remediëren, differentiëren, compenseren en dispenseren.. ReDiCoDi-maatregelen zijn gelinkt aan de onderwijsbehoeften van leerlingen. Ze kunnen in elke fase voorkomen en behoren tot de redelijke aanpassingen die de school voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften moet doen.

Een doelgerichte samenwerking binnen het zorgcontinuüm vertrekt vanuit een aantal principes die in het M-decreet werden verankerd. Deze principes stemmen overeen met de zeven uitgangspunten van het handelingsgericht werken. De visie en methodiek van het handelingsgericht werken (HGW) helpt de school om haar leerlingbegeleiding te optimaliseren. Leerlingbegeleiding is meer dan sociaalemotionele begeleiding. De leerbegeleiding en schoolloopbaanbegeleiding maken er deel van uit.

Zeven uitgangspunten van handelingsgericht werken (HGW)

1. We werken doelgericht
2. We stemmen onze inspanningen op elkaar af
3. We zetten de onderwijs- en opvoedingsbehoeften van de leerlingen centraal
4. We houden rekening met de behoeften van leerkrachten
5. We benutten de positieve aspecten van de leerlingen en de onderwijscontext
6. We werken constructief samen
7. We werken systematisch en transparant